-Ulaş Bardakçı

İnternet, hemen her alanda olduğu gibi bilginin yayılmasını ve paylaşılmasını da kökten değiştirdi. Artık bilimsel makaleler, araştırmalar ve akademik kaynaklar yalnızca uzman çevrelerin değil, çok daha geniş kitlelerin erişimine açık. Bu gelişme, bir yandan bilginin demokratikleşmesini sağlarken diğer yandan toplumun katılımcı ve sorgulayıcı bir kültüre evrilmesine de zemin hazırlıyor.

Günümüzde ResearchGate, Academia.edu, gibi platformlar sayesinde birçok akademik yayın, birkaç saniye içinde dünyanın dört bir yanındaki okuyuculara ulaşabiliyor. Örneğin ResearchGate, 20 milyondan fazla üyesiyle bilim insanlarının makalelerini paylaşmasına, sorular sorarak doğrudan meslektaşlarıyla iletişim kurmasına imkân tanıyor. Yine Academia.edu, araştırmacıların CV’lerini ve çalışmalarını yükleyip hem okunma sayılarını hem de akademik ağlarını geliştirebilecekleri bir ortam sağlıyor. LibGen (Library Genesis) ve PirateBay gibi daha tartışmalı paylaşım ağları ise telif hakları tartışmalarına rağmen milyonlarca akademik kaynağı ücretsiz erişime açarak bilgiye fırsat eşitliği sunmaya çalışıyor. Ancak bu ağlar genelde arşiv odaklı kaldığından, kullanıcıların doğrudan iletişimini ve tartışma ortamını yeterince besleyemiyor.

Tam bu noktada devreye katılımcı kültür giriyor. İnternet sayesinde insanlar artık edilgen bir izleyici olmak yerine, üretici, sorgulayıcı ve paylaşımcı olabiliyor. Böylece bilimle halk arasındaki etkileşimi güçlendiren yeni dijital topluluklar oluşuyor. Bu dijital toplulukların yer aldığı en etkili platformlardan biri kuşkusuz Reddit. Farklı kültürlerden, farklı ilgi alanlarından milyonlarca kullanıcıyı buluşturan Reddit, içerik paylaşımı, fi kir alışverişi ve tartışma zemini oluşturarak adeta bir dijital kamusal alan işlevi görüyor. Kullanıcılar subreddit adı verilen alt başlıklarda paylaşım yapabiliyor, sorular sorabiliyor ve tartışmalara katılabiliyor. Örneğin r/science subreddit’i, 30 milyondan fazla üyesiyle güncel bilimsel gelişmeleri anlık olarak değerlendiren dev bir topluluk hâline gelmiş durumda. Bu subreddit’te, hakemli makalelerin popülerleştirilmesi, yeni bilimsel bulguların kamuoyuna aktarılması ve alanında uzman kişilerin doğrudan açıklamalarda bulunması gibi faaliyetler yürütülüyor. Kullanıcılar, yayımlanan bir makaleyi kısa özetleriyle birlikte tartışabiliyor; böylece hem eleştirel okuma pratikleri gelişiyor hem de akademik araştırmalar daha geniş bir kitleye ulaşıyor. Reddit’in öne çıkan bir diğer özelliği ise Ask Me Anything (AMA) oturumları. Bu etkinliklerde bilim insanları ya da alanında uzman kişiler, topluluğun sorularına doğrudan yanıt veriyor.

Örneğin 2023’te astrofi zikçi Dr. Katie Mack, evrenin sonu hakkında gelen soruları yanıtlamış, kara deliklerin uzun dönem etkilerinden vakum bozunmasına kadar pek çok güncel teoriyi sadeleştirerek açıklamış, yanlış bilgileri düzeltmiş ve kullanıcıları güvenilir akademik kaynaklara yönlendirmişti. Benzer şekilde genetik mühendisleri, tıp araştırmacıları, iklim bilimcileri ya da NASA çalışanları da AMA oturumlarına katılarak halkla doğrudan bir bağ kuruyor. Bu sayede insanların bilimsel konularda merak ettikleri soruları birinci ağızdan öğrenebilmesi, bilime olan güvenin artmasını destekliyor. Örneğin 2021’de mRNA aşılarının geliştirilmesine katkı sunan bir ekip, AMA oturumunda aşıların bağışıklık üzerindeki etkilerini detaylı biçimde anlatarak aşı tereddüdü yaşayan katılımcıların sorularını yanıtlamıştı. Bu yalnızca bilgi aktarımı değil, aynı zamanda toplumsal kaygıların bilimsel temelde tartışılabilmesine imkân tanıması açısından çok değerliydi.

Akademik literatürde bu tür katılımcı iletişim ortamlarının, halkla bilim arasındaki güveni güçlendirdiği ve bilimsel otoritenin şeffafl aşmasına katkı sağladığı savunuluyor. Reddit’in içerik akışını düzenleyen upvote sistemi de platforma özgü bir özellik. Paylaşımlar topluluğun oylarıyla öne çıkarılıyor, yani hangi başlığın görünür olacağı kullanıcıların kolektif ilgisine bağlı. Bu mekanizma, bilgi akışını demokratikleştirirken bir yandan da yanlış ya da çarpıtılmış bilgilerin popülerlik nedeniyle öne çıkmasına yol açabiliyor. Örneğin 2022’de r/Coronavirus subreddit’inde “mRNA aşıları DNA’yı değiştiriyor” iddiası, saatlerce üst sıralarda kalmış ve milyonlara ulaşabilmişti.

Uzmanların hızlı müdahâlesiyle yanıtlar düzeltildi ama bu olay, internet ortamında bilginin ne kadar hızlı ve bazen zararlı şekilde yayılabileceğini gösterdi. Reddit’teki farklı subredditler, toplumdaki görüş ayrılıklarının da aynası gibi çalışıyor. Örneğin r/climateskeptics topluluğu, iklim değişikliğinin abartıldığını savunarak bilimsel raporları sorgularken, r/environment kullanıcıları verilerin güvenilirliğini ve çevre korumanın aciliyetini savunuyor. Benzer bir karşıtlık sağlıkta da görülebiliyor. r/ vaccines subreddit’i aşıların etkilerini bilimsel verilerle savunurken r/conspiracy gibi topluluklarda aşıların dünya nüfusunu kontrol etmek için üretildiği gibi iddialar yayılabiliyor. Hatta r/FlatEarth gibi topluluklarda bile “Dünya aslında düz” iddiaları on binlerce yorum alabiliyor ve komplo teorileri yaygınlaşabiliyor. Görselde yer alan örnek diyalog Öte yandan Reddit, bu risklerin farkında olarak bazı önlemler geliştirmiş durumda. Flair sistemi, doktoralı ya da akademik olarak onaylanmış kullanıcıların profi llerini tanımlayabilmelerini sağlıyor. Böylece bu kişilerin verdiği yanıtlar, topluluk içinde daha güvenilir kabul ediliyor. Ayrıca moderasyon ekipleri, özellikle pandemi, iklim krizi ya da sağlık konularında daha sıkı içerik denetimi yaparak dezenformasyonu azaltmaya çabalıyor. Reddit’in moderasyon sistemi ise klasik forum yapılarından ayrışıyor. Örneğin Physics Forums gibi geleneksel bir forumda kuantum mekaniğiyle ilgili bir başlık, moderatörler tarafından sıkı bir şekilde akademik referanslarla desteklenirken yürütülürken; Reddit’in r/Physics topluluğunda aynı konu çok daha özgür, amatör ya da profesyonel katkılarla geniş bir perspektifte tartışılabiliyor.

Bu durum hem disiplinlerarası fikir alışverişini kolaylaştırıyor hem de zaman zaman bilgi kalitesinin düşmesine neden olabiliyor. Benzer şekilde r/psychology subreddit’inde psikolojiyle ilgili popüler konular hem uzmanların hem sıradan kullanıcıların bakış açılarıyla ele alınıyor. Örneğin depresyon tedavileri, psikoterapi yaklaşımları ya da nörolojik temelli bozukluklar hakkında yapılan tartışmalar, kişisel deneyimlerle profesyonel bilgilerin iç içe geçmesine yol açabiliyor. Bu esneklik, tartışma kültürüne çeşitlilik kazandırırken, aynı zamanda hatalı ya da eksik bilgilerin yayılma riskini de beraberinde getiriyor. Bunlara rağmen Reddit, bilimin halkla buluştuğu yeni bir öğrenme ve tartışma ortamı olarak değerlendirilebilir. Özellikle AMA oturumları, halkın merak ettiği soruları doğrudan uzmanına sorma fırsatı sunduğu için bilim iletişimi açısından oldukça değerli. Katılımcı iletişim modeli, yalnızca bilgiyi aktarmak değil, aynı zamanda bilimsel güveni inşa etmek ve hatalı algıları düzeltmek açısından da büyük bir kazanım. Reddit’in farklı alt başlıklarında bilimin her alanından çeşitli konular görmek mümkün.

Örneğin r/Space topluluğunda, Mars araştırmaları, uzay teknolojileri ya da yeni keşifl er üzerine yapılan tartışmalar milyonlarca kişiye anlık bilgi aktarabiliyor. 2022’de James Webb Teleskobu’nun ilk görüntülerinin yayımlanması, r/Space içinde büyük bir tartışma başlatmış ve teleskobun bulguları üzerine yüz binlerce yorum yapılmıştı. Yine r/medication gibi sağlık odaklı gruplar, tedavi süreçleri hakkında bilgi paylaşırken kişisel deneyimlerin de gündeme gelmesi sayesinde daha samimi bir iletişim ortamı sunuyor. Bütün bunlar, Reddit’in aslında yalnızca bir forum değil, dinamik bir dijital kamusal alan hâline geldiğini gösteriyor. Burada bilgiye erişmek, sorular sormak, eleştirmek ve yeniden şekillendirmek mümkün. Ancak aynı zamanda algoritmalara, toplumsal önyargılara ve popülerlik etkisine bağlı olarak doğru bilgi paylaşımlarında dalgalanmalar yaşanabileceği de bir gerçek. Sonuç olarak Reddit ve benzeri dijital platformlar, bilimin topluma daha yakınlaşmasında ve kamusal alanda canlanmasında çok önemli bir rol oynuyor. Bu platformlar; farklı seviyede bilgisi olan bireyleri buluşturuyor, yeni fi kirlerin ortaya çıkmasına olanak sağlıyor ve uzmanların halkla doğrudan iletişim kurabilmesine imkn tanıyor. Bununla birlikte komplo teorileri, toksik tartışmalar, doğrulama eksikliği ve algoritmik önyargı gibi zorlukların farkında olunması, çevrimiçi bilim topluluklarının etkili şekilde işlemesi açısından kritik önem taşıyor.